Tytuł najmniejszego miasta w Polsce zyskał w ostatnich latach pewien turystyczny wydźwięk. Ma to zapewne związek z tym, że od 2017 roku w naszym kraju status miasta odzyskuje bardzo dużo małych miejscowości. „Odzyskuje” jest tutaj kluczowym słowem, ponieważ w przypadku większości chodzi o przywrócenie praw, które zostały odebrane dekretem cara Rosji w latach 1869-1871. Była to wówczas forma represji po powstaniu styczniowym.
Czytaj też: 7 miast w Polsce, które powstały od postaw w XX wieku. To nie tylko Gdynia i Nowa Huta
Małe miasta (mamy tutaj na myśli przede wszystkim osady poniżej 1000 mieszkańców) zaczęły się pojawiać na mapie Polski również z tego powodu, że coraz rzadziej zaczął był egzekwowany wymóg ludnościowy dla wsi aspirujących do statusu miasta, który wynosił 2000 mieszkańców. Z uwagi na to, że nie przyznawano praw miejskich mniejszym miejscowościom, do 2017 roku mieliśmy w Polsce jedynie trzy miasta liczące mniej niż tysiąc mieszkańców. Były to Wyśmierzyce, Działoszyce i Suraż. Dzisiaj ta trójka nawet nie wlicza się do zestawienia 10 najmniejszych miast w Polsce.
Na stan z początku 2024 roku mamy w naszym kraju 27 miast z ludnością poniżej tysiąca. Praktycznie wszystkie z nich są miejscowościami o wielowiekowej historii, ale utraciły prawa miejskie wskutek wspomnianego dekretu carskiego. Dzisiaj z powrotem już mogą się cieszyć statusem miasta. Jaka jest więc czołowa dziesiątka pod względem ludności?
Czytaj też: Największa wieś w Polsce. Wielkości miasta powiatowego, a wciąż bez praw miejskich
10. Dąbrowice, 847 mieszkańców
Musiały zostać lokowane jeszcze przed 1455 rokiem. Znajdujące się w powiecie kutnowskim (woj. łódzkie) Dąbrowice położone są na terenie ziemi łęczyckiej. Odebrane im prawa miejskie w 1870 roku odzyskały całkiem niedawno. Od 1 stycznia 2023 roku miejscowość znów cieszy się statusem miasta.
9. Kiernozia, 831 mieszkańców
Historia tej miejscowości jest bardzo dynamiczna. Znajdująca się obecnie na terenie województwa łódzkiego (20 kilometrów od Łowicza) Kiernozia została pierwszy raz lokowana w 1523 roku, ale już 56 lat później zdegradowano ją do rangi wsi. Kolejny raz stała się miastem w 1784 roku i wówczas stanowiła prywatne miasto szlacheckie. Wówczas dekret carski znów zdegradował miasteczko i od 1 stycznia 2024 roku Kiernozia znów posiada status miasta. Wyjątkową atrakcją na terenie Kiernozi jest zespół pałacowo-parkowy rodu Łączyńskich z początków XIX wieku.
Czytaj też: 8 najbardziej znanych zatopionych miast. Jedne zniszczyła Matka Natura, a inne – człowiek
8. Inowłódz, 829 mieszkańców
Początki tej miejscowości znajdującej się w powiecie tomaszowskim (woj. łódzkie) sięgają aż XI wieku. Najstarszym zabytkiem na terenie miasta jest wyjątkowy kościół romański św. Idziego z XII wieku. To świadczy o tym, że Inowłódz sięga swoimi dziejami średniowiecza. Wiadomym jest, że zyskał on lokację miejską co najmniej w 1370 roku. Niestety w 2. poł. XIX wieku utracił miejskie przywileje. Z powrotem stał się miastem 1 stycznia 2024 roku.
7. Głowaczów, 825 mieszkańców
Głowaczów znajduje się niedaleko Kozienic w województwie mazowieckim, na obszarze historycznego Zapilicza. Powstało w połowie XV wieku, ale badania archeologiczne wskazują na obecność człowieka w tym miejscu o wiele dawniej. Na początku XX wieku odkryto resztki cmentarzyska z czasów kultury przeworskiej (I i II w. p.n.e.). Podobnie jak pozostałe miasta na liście Głowaczów utracił prawa miejskie przez dekret cara. Odzyskał ponownie status 1 stycznia 2024 roku.
Czytaj też: Największe miasta świata rosną jak na drożdżach. W jednym mieszka tyle ludzi co w Polsce
6. Książ Wielki, 817 mieszkańców
Pierwszy raz o tym miasteczku pojawiają się wzmianki w XII wieku. Była to pierwotnie osada książęca. W późniejszych wiekach stawała się ośrodkiem działalności kalwinów i arian. W 1875 roku w odwecie za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym straciła status miasta. Obecnie Książ Wielki położony jest na północy województwa małopolskiego i od początku 2023 roku znów jest miastem. Dzisiaj wyjątkową atrakcją na terenie mieściny jest imponujący pałac Mirów z zespołem parkowym.
5. Gielniów, 779 mieszkańców
1 stycznia 2024 roku powiat przysuski w województwie mazowieckim wzbogacił się o jedno, nowe miasto. Historia Gielniowa sięga XV wieku. Szczególnie kultywowana w miasteczku jest postać prawdopodobnie najsłynniejszego jego mieszkańca – błogosławionego Władysława, który był XV-wiecznym poetą, pisał pieśni i kazania oraz należał do zakonu bernardynów. Uważa się, że był on pierwszym znanym z imienia autorem pieśni kościelnych w języku polskim.
Czytaj też: Statystyki są bezlitosne. Badacze wskazują miejsca w Polsce, które zamienią się w miasta-widmo
4. Koszyce, 769 mieszkańców
Koszyce w swojej historii były miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego. Znajdują się one w powiecie proszowickim (woj. małopolskie), w niedalekiej odległości do Krakowa. W czasach średniowiecznych prężnie się rozwijało tutaj różnego rodzaju rzemieślnictwo. Upadek miasta rozpoczął już w XVII wieku z powodu licznych epidemii i zaraz. W 1870 roku utraciły prawa miejskie, by z powrotem uzyskać status miasta w 2019 roku.
Czytaj też: Wody odsłoniły ruiny osady, jakiej nie znała Europa. Zamiast ulic i placów było tu coś dziwnego
3. Ciepielów, 737 mieszkańców
Powstały w XVI wieku Ciepielów był prywatnym miastem szlacheckim. Znajduje się on nad rzeką Iłżą w powiecie lipskim, kilkadziesiąt kilometrów na południowy wschód od Radomia. Prawami miejskimi cieszył się on jedynie przez 322 lata, kiedy to w 1870 w ramach represji po powstaniu styczniowym został zdegradowany do rangi wsi. Obecnie Ciepielów znów jest miastem od 1 stycznia 2024 roku.
2. Wiślica, 477 mieszkańców
W przypadku tego miasteczka w województwie świętokrzyskim nazwa nie powinna nam brzmieć zupełnie obco. W czasach średniowiecznym był to jeden z ważniejszych ośrodków Wiślan. W X wieku Wiślica obok Sandomierza i Krakowa grała istotną rolę na mapie ówczesnej Małopolski. Prawa miejskie zyskała formalnie w 1326 roku. W połowie XIV wieku król Kazimierz Wielki zatwierdził tutaj statuty wiślickie, czyli pierwsze w państwie polskim regulacje prawotwórcze. Za czasów tego samego króla został wzniesiony w Wiślicy zamek z murami i gotycką bazyliką, którą możemy podziwiać do dzisiaj. Obecnie Wiślica jest prawdziwą mekką zabytków – w tak niewielkim miasteczku możemy podziwiać kilka perełek architektury gotyckiej, jak również pozostałości grodziska z przełomu IX i X wieku.
1. Opatowiec, 313 mieszkańców
Prawdziwy rekordzista w zestawieniu położony jest w powiecie kazimierskim (woj. świętokrzyskie) około 65 kilometrów na północny-wschód od Krakowa. O Opatowcu historia wspomina już XIII wieku. Rozwojowi miasteczka sprzyjało doskonałe położenie – obok przeprawy przez Wisłę w pobliżu ujścia Dunajca, na szlaku ze Śląska na Ruś Kijowską. W mieście założono klasztor dominikański, po którym pozostał do dzisiaj tylko kościół św. Jakuba przebudowany w stylu barokowym. Miejscowość zdegradowano do rangi wsi w XIX wieku. Przywrócono jej status miasta z początkiem 2019 roku i od tamtego czasu dumnie piastuje tytuł najmniejszego miasta w Polsce.
Czytaj też: Największe miasta w Europie rosną w niewyobrażalnym tempie. Warszawa zaskakująco wysoko
Czy jest szansa, że jakaś jeszcze mniejsza miejscowość prześcignie w tym „wyścigu” Opatowiec? Biorąc pod uwagę, że ostatnimi laty przywraca się status miasta niemal wszystkim miejscowościom, które ucierpiały wskutek carskiego dekretu z XIX wieku, to istnieje taka szansa. W powiecie przysuskim (woj. mazowieckie) znajduje się malutkie Skrzynno, którego historia sięga XIV wieku i które również od 1870 roku nie jest już miastem. W Skrzynnie oficjalnie żyje jedynie 270 osób. Czy stanie się nowym najmniejszym miastem w Polsce? To zależy m.in. od samych mieszkańców. Na razie nie ma żadnych takich informacji i nie zapowiada się. Zatem Opatowiec jeszcze przed dłuższy czas będzie liderem w tej niezwykłej kategorii.